Katechezy mistagogiczne

Po przyjęciu sakramentów inicjacji chrześcijańskiej podczas uroczystej liturgii paschalnej nowo ochrzczeni pozostawali jeszcze przez osiem dni pod specjalną opieką Kościoła oraz biskupa. Tworzyli we wspólnocie Kościoła grupę, którą nazywano neofitami. Grupa ta poprzez codzienne wspólne spotkania z wiernymi podczas Mszy św. wchodziła powoli w normalne życie miejscowego Kościoła.

Po codziennej Eucharystii, celebrowanej w oktawie świąt Wielkanocnych zapoznawali się jeszcze głębiej z przyjętymi podczas Wigilii Paschalnej sakramentami inicjacji chrześcijańskiej. W specjalnych katechezach przedstawiano i wyjaśniano im teologię chrztu, bierzmowania i Eucharystii. Katechezy zwane mistagogicznymi wygłaszał biskup jako pasterz miejscowego Kościoła. O przeżywaniu tych katechez pisze w swoich pamiętnikach Egeria: „Z nadejściem Paschy przez osiem dni, to jest od Paschy aż do oktawy, po nabożeństwie w kościele Martyrium, śpiewając hymny, idą do Anastasis. Tam ma miejsce modlitwa, pobłogosławienie wiernych, a biskup stojąc, oparty o wewnętrzną kratę, która jest u groty w Anastasis, wyjaśnia wszystkie ceremonie chrzcielne. W ową godzinę żaden katechumen do Anastasis wejść nie mo-że; tylko neofici i wierni, którzy chcą posłuchać tajemnic, wchodzą do Anastasis. Wszystkie drzwi są zamknięte, aby żaden katechumen wejść nie mógł. Gdy biskup wszystko szczegółowo wyjaśnia i wykłada, słuchacze tak głośno wyrażają swe zadowolenie, iż poza kościołem słychać ich głosy; tak bowiem wszystkie te tajemnice przedstawia, iż nie ma, kto by się nie wzruszył tym, co usłyszeli” (47, 1-2).

Tematem katechezy mistagogicznej były sakramenty wtajemniczenia, a zwłaszcza Eucharystia ze wszystkimi jej aspektami i powiązaniami. Dotyczyły one także sakramentu pokuty, który nazywano drugim chrztem. Do najważniejszych staro-żytnych świadectw zawierających katechezy mistagogiczne należą: pięć katechez mistagogicznych św. Cyryla Jerozolimskiego, pięć katechez mistagogicznych Teodora z Mopsuestii, pięć katechez czy homilii po-chrzcielnych św. Jana Chryzostoma i katechezy mistagogiczne św. Ambrożego zawarte w dwóch dziełach „O Misteriach” i „O Sakramentach”.

W katechezach mistagogicznych, głoszący je, zawsze odwoływał się do konkretnego doświadczenia neofitów. Katechezę o chrzcie, bierzmowaniu i o Eucharystii przekazywano dopiero po przyjęciu tych sakramentów. Doświadczenie celebracji liturgicznej było pierwsze. Św. Ambroży w swoim dziele „O Misteriach” napisał: „Gdybyśmy chcieli o tym mówić przed chrztem, kiedy jeszcze nie byliście wtajemniczeni, trzeba by ocenić to raczej jako zdradę z naszej strony niż jako przekazywanie tradycji. Zresztą światło misteriów dociera lepiej do tych, którzy się g o nie spodziewali, niż do tych, którzy otrzymali jakieś uprzednie wyjaśnienie”. W swoich katechezach Ojcowie często pytali: „Co zobaczyłeś?”, „O co cię zapytano?”, „Co uczynił biskup?” Miało miejsce odwołanie się do konkretnego doświadczenia. Podstawowa racja takiego działania polegała na tym, że można dobrze zrozumieć jakąś rzeczywistość dopiero wtedy, gdy człowiek jej wcześniej doświadczył. Według Ojców Kościoła najpierw trzeba było czynność zobaczyć i przeżyć, aby potem ją zrozumieć. Katecheza mistagogiczna nie polegała więc na przedstawieniu i przyswojeniu pojęć, ale była głęboko zakorzeniona w doświadczeniu i przeżyciu zmysłów.

Sposób przygotowywania do przyjęcia sakramentów inicjacji chrześcijańskiej w pierwszych wiekach stanowił swego rodzaju metodę formacyjną stosowaną przez Kościół. W tym procesie fundamentalną rolę odgrywały celebracje liturgiczne. W pierwotnym Kościele formacja chrześcijańska stanowiła drogę, na którą należało wejść, aby stać się dojrzałym chrześcijaninem.